Լրագրողների հոգեբանական պատրաստությունը․ տեղահանված արցախցիներին ընդունած Վայքի եւ Գորիսի կենտրոններում աշխատելու փորձը

Գիտակցելով լրագրողի աշխատանքի բնույթը՝ ցանկալի է հաճախ մտորել, թե մենք ինչպես ենք արձագանքում սթրեսին, ինչպես է այն արտահայտվում, նման իրավիճակներում ինչպես է դրսեւորվում մեր օրգանիզմը, ինչպես ենք հաղթահարում սթրեսը, ինչն է մեզ օգնում թոթափել լարումը եւ այլն։ Որքան շատ ուշադրություն դարձնեք այս հարցերին, այնքան ձեր արձագանքները կլինեն կանխատեսելի եւ ինքնօգնությունն ավելի հեշտ կլինի։

Հարցրեք ինքներդ ձեզ՝ սթրեսային իրավիճակներում դառնում եք ավելի ինքնամփո՞ք, կամ գուցե փորձում եք չմտածե՞լ անհանգստացնող խնդրի մասին, կամ էլ մարտնչո՞ւմ եք դրա դեմ։ Միայն այն դեպքում որոշեք աշխատել սթրեսային իրավիճակում, երբ վստահ կլինեք, որ կարող եք դիմակայել լարմանը եւ հաղթահարել սթրեսը։

Վերը նշված հարցերին պատասխանելուց հետո Infocom-ի խմբագրությունն անցավ աշխատանքի պլանավորման փուլին։ Մենք ամենայն մանրամասնությամբ քննարկեցինք, թե ինչ բովանդակության համար ենք մեկնում ընդունման կետեր, ում հետ ենք փորձելու զրուցել, կամ առհասարակ պե՞տք է խոսել մարդկանց հետ, թե՞ միայն վավերագրել այն, ինչ կատարվում է։

Մենք հստակ պայմանավորվեցինք, որ մշտական կապ ենք պահպանելու խմբագրության աշխատակազմի հետ՝ պարբերաբար քննարկելու իրավիճակը, ինչ-որ առանձին նյութեր պատրաստելու անհրաժեշտությունը եւ մեր պատրաստակամությունն ու հոգեվիճակը։ Եւ քանի որ այդ իրավիճակն ընդհանուր առմամբ անծանոթ էր մեզ, մենք ենթադրում էինք, որ ամեն ինչ կարող է նախապես պլանավորածի պես չգնալ։

Այս ասվածից փորձենք առանձնացնել մի քանի կիրառելի կանոն․

– մինչ ճգնաժամի վայր մեկնելը քննարկեք ձեր հոգեբանական պատրաստվածությունը,

– քննարկեք, թե ինչ կարող է սպասվել ձեզ այնտեղ ոչ միայն ֆիզիկական, այլ նաեւ հոգեբանական անվտանգության առնչությամբ,

– հիշեցրեք ինքներդ ձեզ եւ թիմակիցներին, որ մշտապես պետք է հոգ տանել նախ ձեր մասին, 

– նախապես պլանավորեք տեղից աշխատելու կանոնները, 

– հստակեցրեք ձեր նպատակները,

– լուծեք խմբագրության հետ մշտական կապի խնդիրը։

Ընդունման կետեր մեկնելուց առաջ մենք տեղեկացված էինք, որ Հայաստան մտնող մարդիկ ապահովվում են ջրով, սննդով, առաջին անհրաժեշտության իրերով, իսկ ընդունման կետերում լուծվում էր նրանց ժամանակավոր կեցավայրի խնդիրը։ Բայց մարդկանց այդ մասշտաբների հոսքը, բնականաբար, աննախադեպ էր, եւ հընթացս որոշ բարդություններ էին առաջանում, օրինակ՝ մարդիկ կային, որ անվերջանալի հերթում օրերով սպասում էին՝ տանիք գտնելու հույսով։ Սա նշանակում էր, որ եթե մենք որոշեինք գիշերակացով աշխատել, ապա ամենայն հավանականությամբ նույնիսկ մեկ սենյակ գտնելու հարցը բարդ էր լինելու։

Գորիս եւ Վայք գնալուց առաջ մենք նախապես ամրագրել էինք գիշերը մնալու վարձով բնակարան եւ գտել տեղացի ծանոթներ, որոնք պատրաստ էին մեզ հյուրաընկալել տանը, բայց, հաշվի առնելով, որ առաջնահերթ էր տեղահանվածներին կեցավայրով ապահովելու հարցը, մեզ հետ վերցրել էինք ոչ միայն ջուր, չոր սնունդ, այլ նաեւ վրաններ եւ քնապարկեր, եթե դրսում գիշերելու անհրաժեշտություն լիներ։ Մենք խմբագրության տրամադրության տակ գտնվող մեքենայով էինք, որպեսզի ըստ անհրաժեշտության կարողանանք տեղից տեղ գնալ կամ վերադառնալ Երեւան։

Վայքի ընդունման կետում իրավիճակն, իհարկե, ծանր էր։ Մեր առաջ խնդիր էր դրված ոչ միայն տեսալուսանկարահանել, այլ փորձել շփվել մարդկանց հետ՝ հասկանալու նրանց կարիքները, ճշտելու՝ լուծվո՞ւմ են հարցերը, եւ, որ ամենակարեւորն է, պատմել նրանց պատմությունը։ Նման պատումները սովորաբար գրվում են մեր միջով անցնելուց հետո, եւ այդ «մարդ-մարդ հողակցումը» կարող է շատ ծանր ազդեցություն ունենալ։

Դրա համար տեղում աշխատող մեր փոքր թիմի անդամներով փորձում էինք նաեւ միմյանց նկատմամբ ուշադիր լինել, հետաքրքրվել որպիսության մասին, չմոռանալ սնվելու, հանգստանալու մասին։ Այդ ժամանակ դժվար էր միմյանց հետ հոգեբանական զրույցներ ունենալը կամ իրար կամ մյուսներին աջակցող խոսքեր գտնելը, ուստի մնում էր միայն լուռ ապրումակցումը։ Ինքներս փորձում էինք տեխնիկական ինչ-որ անսարքության կամ կենցաղային որեւէ հարցի ուղղությամբ շատ չկենտրոնանալ՝ հավելյալ լարում չավելացնելու համար։

Բացի դրանից՝ մենք աշխատում էինք հերթափոխով․ ընդունման կետերից աշխատող թիմը վերադառնում էր, նրան փոխարինում էր 2-3 հոգանոց մյուս թիմը, որպեսզի հանգստի, լարվածությունը թուլացնելու եւ սթրեսից դուրս գալու/անդադար սթրեսի մեջ չմնալու հնարավորություն լիներ։

Վայքի ընդունման կետում կատարվողն արդեն հրատապ չէր, այն շարունակական եւ միապաղաղ ընթացք էր։ Մթնոլորտը թեեւ ծանր էր, բայց իրավիճակը թույլ էր տալիս հերթափոխով, երբեմն միասին 10-15 րոպեով կտրվել աշխատանքից, այն պատկերներից, որոնց ականտես էինք լինում։

Նման իրավիճակներում հոգեբանական լարվածությունը նաեւ ֆիզիկական խոր հոգնածության զգոցողություն է առաջացնում։ Դուք կարող եք ողջ ընթացքում նստած լինել, բայց ձեզ թվա, թե անդադար վազել եք՝ ուսերին ծանր բեռ։ Դրա համար փորձեք պարբերաբար ժամանակ տրամադրել ինքներդ ձեզ․

– գտեք մի լուռ տարածք, նստեք հանգիստ, ողնաշարն՝ ուղիղ, առանց ձեռքերը խաչելու կամ սեղմելու կրծքին,

– սկսեք խոր շնչել, բայց ոչ թե կրծքավանդակով, այլ թոքերի ստորին հատվածով, որ ավելի մոտ է ստամոքսին,

– ինքներդ ձեզ սփոփեք, ասացեք, որ դուք ուժեղ եք, որ կարող եք, որ հանգիստ եք,

– եթե այլ մեկի աջակցության կարիքն ունենաք, դիմեք ձեր թիմակիցներին, խնդրեք, որ զրուցեն ձեզ հետ,

– փորձեք կենտրոնոնալ մի բանի վրա, որը կապված չէ սթրեսային այդ իրավիճակի հետ, վերհիշեք դրական բաներ։ 

Ստորեւ ներկայացնում ենք մի քանի շնչառական վարժություններ, որոնք կօգնեն հանդարտվել սթրեսային իրավիճակում։

Շնչառություն 4-7-8 – Այս մեթոդի դեպքում հարկավոր է չորս վայրկյան ներշնչել, 7 վայրկյան պահել շունչը, 8 վայրկյան արտաշնչել։ Չորս վայրկյանում հարկավոր է ներշնչել քթով՝ միաժամանակ լեզվի ծայրը հպելով վերին ատամնաշարի հետնամասին։ Հարկավոր է արտաշնչել բերանով՝ շուրթերը Օ տառի պես պահած, որ արտաշունչը շվոցի ձայն ունենա։ Այս վարժությունը հարկավոր է կրկնել 4-8 անգամ։