3. Տրամաբանական մոլորություններ
Տրամաբանական
մոլորությունների
տարածված
տեսակները
Քննադատաբար մտածողները բացահայտում, վերլուծում և խնդիրները դիտարկում են համակարգված ձևով, այլ ոչ թե նախազգացումներով, հույզերով կամ բնազդով։ Սա հնարավոր է դառնում մտքի և գործողությունների միջև հիմնավորված դատողության դեպքում, որը ենթադրում է՝
տրամաբանելու
կարողություն
տրամաբանելու
ցանկություն
Տրամաբանությունը զարգացնում է քննադատական մտածողություն։ Տրամաբանական շղթայի ճիշտ կառուցման դեպքում մտահանգումը բերում է հստակության և որոշակիության։ Այս շղթայի ամենացայտուն և տարածված օրինակը հետևյալն է.
Բոլոր մարդիկ մահկանացու են
Սոկրատեսը մարդ է
Ուստի, նա մահկանացու է
Ստացվում է, որ ունենք նախադրյալներ և դրանցից բխող հետևություն՝ առանց «բայց»-երի և «եթե»-ների։ Օրինակից ելնելով՝ կարող ենք փաստել, որ եթե կա տրամաբանական շղթա, ուրեմն կլինի նաև ճշմարտության կամ հավաստիության հիմք՝ ստույգ գիտելիք: Արդյո՞ք վերը նշված երկու հասկացությունները կարող են փոխադարձաբար կիրառվել։
Հետևություն
Շղթան կարող է լինել տրամաբանական, բայց ոչ ճիշտ. կարևոր է ստուգել նախադրյալների իսկությունը։
Մարդիկ կարող են տեղեկատվության ճշմարտացիությունը ստուգել այնպիսի նախադրյալներով, որ իրենցից ավելորդ ջանք ու եռանդ չպահանջվի.
• Ճիշտ է, եթե ես հավատում եմ
• Ճիշտ է, եթե մենք հավատում ենք
• Ճիշտ է, եթե ես ուզում եմ հավատալ դրան
• Ճիշտ է, եթե այն սպասարկում է իմ շահերը
Կախված նպատակից, տվյալներից և եզրահանգման ձևերից՝ գոյություն ունեն տրամաբանական մի քանի մոլորություններ։
• Հապճեպ ընդհանրացում
• Հեղինակությունների վկայակոչում
• Հույզերի վկայակոչում
• Անձի և ոչ թե փաստի վկայակոչում
• Սև և սպիտակ/կամ կեղծ երկընտրանք
• Սայթաքուն զառիվեր
• Կողմնակալություն